Annemie Wynands, Christophe Stroobants en Maarten Peeters, Vlaamse Milieumaatschappij

Waarom een lokaal luchtbeleidsplan?

De luchtkwaliteit in Vlaanderen verbeterde de voorbije jaren, maar er blijven knelpunten bestaan. Vooral in zones waar heel wat mensen wonen en werken met veel verkeer of industrie, maar ook nabij intensieve landbouw, meten we nog steeds verhoogde concentraties van luchtvervuilende stoffen. Lokale besturen spelen een sleutelrol in het aanpakken van deze problemen. Ze kennen hun grondgebied het best en beschikken over de juiste bevoegdheden om gericht actie te ondernemen.

Een lokaal luchtbeleidsplan biedt een gestructureerde werkwijze om luchtvervuiling aan te pakken. Het helpt om prioriteiten te stellen, maatregelen te kiezen en het effect ervan op te volgen. Ook kleinere gemeenten kunnen met beperkte middelen impact genereren: denk aan het invoeren van autoluwe zones of het aanpakken van sluipverkeer. Bovendien verhoogt het de betrokkenheid van burgers en andere lokale actoren. Tot slot zullen maatregelen die leiden tot minder ruimte voor verkeer, leiden tot ruimte die vrij komt voor bijvoorbeeld klimaatadaptatie (onder andere ontharding en vergroening), waardoor de algemene leefbaarheid in woonkernen een boost krijgt.

Van analyse tot actie: naar een lokaal luchtbeleidsplan

Na een bevraging bij steden en gemeenten over hun noden, ontwikkelde de VMM een stappenplan dat lokale besturen begeleidt bij het opstellen van een luchtbeleidsplan.

Stap 1: Analyseer de knelpunten
Een eerste stap is een grondige analyse van de lokale luchtkwaliteit. De tool screening lokale luchtkwaliteit en kaarten van de VMM geven een duidelijk beeld van waar de luchtkwaliteit onder druk staat en welke bronnen (verkeer, industrie, huishoudens of landbouw) daarvoor verantwoordelijk zijn. De screeningtool is vrij beschikbaar en wordt regelmatig geüpdatet met de meest recente data.

Stap 2: Bepaal doelstellingen
Op basis van die analyse kunnen besturen concrete en haalbare doelstellingen opstellen. Denk bijvoorbeeld aan een verlaging van de NO₂-concentraties in een drukke verkeersas of een vermindering van de blootstelling aan fijn stof in woonwijken of nabij kwetsbare bevolkingsgroepen, zoals scholen, kinderdagverblijven of woonzorgcentra. De doelstellingen moeten SMART (specifiek, meetbaar, aanvaardbaar, realistisch en tijdsgebonden) zijn en idealiter aansluiten bij bredere beleidsdoelstellingen - zoals klimaat, mobiliteit of gezondheid - om zo het draagvlak te vergroten.

Stap 3: Werk maatregelen uit en schat hun impact in
Kies maatregelen die passen bij de lokale context, zoals bijvoorbeeld circulatieplannen, of stimulering van duurzame mobiliteit. De VMM kan hierbij ondersteuning bieden door de impact van maatregelen te berekenen met de scenariotool. Na een opleiding kan een lokaal bestuur met deze tool ook zelf aan de slag. Inspirerende voorbeelden voor gemeenten van elke schaalgrootte vind je op het platform Samen voor Zuivere Lucht.

Stap 4: Evalueer en stuur bij
Een luchtbeleidsplan is geen eindpunt, maar een dynamisch instrument. Een tussentijdse evaluatie geeft de mogelijkheid om het plan bij te sturen waar nodig. Het uitvoeren van metingen, modelberekeningen of een bevraging bij de burgers kunnen hierbij helpen. Op die manier versterk je het gevoerde beleid.

Screeningstool – hotspot en trendanalyse met hoge resolutie.

Screeningstool – sectorbijdrage.

Opleiding voor lokale besturen

De VMM biedt opleidingstrajecten aan voor besturen die een lokaal luchtbeleidsplan willen opstellen. Een eerste sessie richt zich op de uitvoering van een knelpuntanalyse aan de hand van de tool screening lokale luchtkwaliteit (stap 1 van het stappenplan). In een vervolgsessie ligt de focus op het nagaan van de impact van mogelijke maatregelen op de luchtkwaliteit met de scenariotool (stap 3 van het stappenplan). In tegenstelling tot de screeningstool, wordt er enkel toegang verleent tot de scenariotool na het volgen van deze opleiding.

Een voorbeeld van uitgewerkte verkeersmaatregelen.

Impactberekening van verkeersmaatregelen.

Impact berekening van warmtenetten.

Samen voor zuivere lucht

Een succesvol luchtkwaliteitsbeleid vereist een breed draagvlak van burgers, scholen, bedrijven en verenigingen. Dat kan worden gerealiseerd door middel van infomomenten, participatietrajecten of een lokale campagne. Een groot draagvlak vergroot het bewustzijn én de kans op succes. De VMM bouwde de afgelopen jaren haar ervaring hierin uit en kan ondersteunen bij het opzetten van data-cafés, proeftuinen, infomomenten en cocreatief beleid.

Daarnaast ondersteunt de VMM lokale besturen met data, expertise en begeleiding, onder andere via een-op-een-begeleiding rond luchtkwaliteitsmetingen, knelpuntanalyse en impactsimulaties op maat. Via het contactformulier kunnen lokale besturen rechtstreeks ondersteuning aanvragen. Daarnaast staan op het platform Samen voor Zuivere Lucht inspirerende voorbeelden en tools, waarmee lokale besturen aan de slag kunnen gaan.

Met dit aanbod wil de VMM lokale besturen ondersteunen. Samen maken we werk van gezonde lucht voor iedereen!

Meer informatie

Stappenplan opmaak lokaal luchtbeleidsplan

Screening lokale luchtkwaliteit

Samen voor zuivere lucht

Contactformulier

Opleidingstrajecten

Toolbox Voetgangersplan

Op 8 oktober lanceerde Voetgangersbeweging de Toolbox Voetgangersplan. Deze online handleiding is een waardevol hulpmiddel voor lokale besturen om het voetgangersbeleid in hun gemeente te verbeteren. De toolbox biedt handige tips, goede voorbeelden en beleidsinput om op een gestructureerde en effectieve manier met het thema voetgangers aan de slag te gaan.
Met de toenemende aandacht voor duurzame mobiliteit en leefbare steden is het noodzakelijk om te voet gaan mogelijk en aantrekkelijk te maken voor iedereen. De walkable city biedt tal van persoonlijke en maatschappelijke voordelen en helpt (inter)nationale doelstellingen te halen.

De Toolbox biedt een antwoord op de vragen: Waarom een voetgangersplan? Hoe begin je eraan? Wat staat erin? Je krijgt daarnaast ook een overzicht van praktijkvoorbeelden uit binnen- en buitenland. Met ideeën voor mogelijke acties en linken naar relevante tools en projecten wordt je zoveel mogelijk op weg gezet. De komende maanden en jaren groeit de Toolbox verder en wordt hij aangevuld met o.a. downloads, extra voorbeelden en een opleidingsaanbod.