Akara Chy, perspective.brussels

Het Brussels Gewest telt bijna 600 vrije sportfaciliteiten en die worden door een overwegend mannelijk publiek gebruikt. Dat blijkt uit een bevraging door perspective.brussels, het expertisecentrum voor de ruimtelijke ordening van het Gewest. Ongeveer 1 op 5 van de gebruikers van deze sportfaciliteiten is vrouw, al verschilt het beeld naargelang de voorziening in kwestie en de manier waarop ze is ingericht. 

Het Gewest en de gemeenten ontwikkelen een strategie voor de vrije sportfaciliteiten op het Brussels grondgebied. Het nieuwe skatepark aan de Materialenkaai, met een oppervlakte van 2.150 m², is hiervan een goed voorbeeld. Deze faciliteiten laten toe om gratis in de publieke ruimte te sporten. Ze zijn niet enkel van belang voor het welzijn en de levenskwaliteit in de stad, ze stimuleren ook de sociale cohesie.

Sport en gender, nauw verbonden

In theorie zijn deze voorzieningen toegankelijk voor iedereen. In de praktijk verschilt het gebruik ervan op basis van gender. Hoe komt dat? De Franse geograaf Yves Raibaud, gespecialiseerd in genderkwesties, beschrijft hoe openbare ontspanningsruimten vaak worden gedomineerd door mannelijke praktijken. Fysieke en competitieve activiteiten, doorgaans geassocieerd met jongens, nemen er de overhand.
Een aantal factoren houdt in de sportwereld genderstereotypen in stand: onderfinanciering, ondervertegenwoordiging in de media, seksualisering van het lichaam en geweld en intimidatie. Vandaag de dag is vrouwensport nog steeds minder ontwikkeld dan mannensport. In 2023 bijvoorbeeld, registreerden ADEPS en Sport Vlaanderen respectievelijk 31% en 41% vrouwelijke leden binnen de sportfederaties.

Vrouwen blijven ondervertegenwoordigd

perspective.brussels analyseert de collectieve voorzieningen - en in het bijzonder sportvoorzieningen - om de ruimtelijke planning voor het Brussels Gewest kracht bij te zetten. De enquête had als doel om de aanwezigheid van vrouwen in vrij toegankelijke sportfaciliteiten te objectiveren.
Er bestaan uiteenlopende faciliteiten in het Gewest: petanqueterreinen, voetbal- en basketbalvelden, outdoor fitnesstoestellen, outdoor pingpongtafels, atletiek- en Finse pistes, skateparken en beachvolleyterreinen. Ze worden beheerd door Leefmilieu Brussel of een van de 19 Brusselse gemeenten. Ook niet-gedefinieerde ruimten, zoals grasvelden of verharde gebieden, tellen mee. Daar wordt op een spontane manier een sport of recreatie gedaan, al dan niet aan de hand van tijdelijk materiaal.

De bevraging gebeurde in twee delen. Het eerste deel bestond uit een terreinbevraging op de verschillende plaatsen met vrij toegankelijke sportfaciliteiten en het tweede luik was een online bevraging. In de zomer van 2024 kon een groep van 981 gebruikers op het terrein geïnterviewd worden. Deze groep bestond voor slechts 22% uit vrouwen.

De bevraging toont wel dat de aanwezigheid van vrouwen verschilt naargelang het type infrastructuur. We zien een sterkere aanwezigheid van vrouwelijke sporters bij niet-gedefinieerde publieke ruimte (40%), beachvolleyterreinen (37%) en atletiek- en Finse pistes (36%).

We zien dan weer een lage aanwezigheid van vrouwen op de basketbalterreinen (8,4%), voetbalterreinen (2,8%) en outdoor fitnesstoestellen (2%).

We bestudeerden de verschillende types faciliteiten in het Brussels Gewest. De helft van het totale aanbod in het Gewest bestaat uit buitensportterreinen (voetbal en basketbal, goed voor 34%) en outdoor fitnesstoestellen (15%). De gebruikers van deze twee categorieën zijn overwegend mannelijk (slechts 5% van de gebruikers is vrouw).

Gebrek aan toiletten is grootste hindernis

De online bevraging, waaraan 405 mensen deelnamen, liet toe om de mening te verzamelen van zij die geen gebruik maken van de sportfaciliteiten en de beperkingen ervan dus niet kennen. Een belangrijk positief aspect is de gratis toegankelijkheid. Dit wordt door de helft van de bevraagden aangehaald als het grootste voordeel van de voorzieningen.
De barrières voor het gebruik van de voorzieningen zijn dan weer niet dezelfde bij vrouwen en mannen. De helft van de vrouwelijke respondenten bij de online bevraging identificeert het gebrek aan toiletten en de onveiligheid als belangrijke hindernissen bij het gebruik van vrij toegankelijke sportfaciliteiten. Het gebrek aan beschutting, verlichting en veiligheid worden proportioneel vaker vermeld door vrouwelijke respondenten.
Tot slot geeft 30% van de vrouwelijke respondenten de blik van anderen aan als een hindernis, tegenover 10% bij de mannelijke respondenten.

Samenstelling van de vrij toegankelijke faciliteiten

Gebruik van de vrij toegankelijke voorzieningen naar geslacht

Beachvolleybalveld van het speelterrein Klein-Zwitserland

Optimalisatie en nieuwe sporten in de publieke ruimte

De vrije sportfaciliteiten spelen een rol in de gezondheid en het welzijn in de stad. Het is belangrijk dat het Gewest en de gemeenten blijven investeren in deze infrastructuur, of het nu gaat om nieuwe infrastructuur of het verbeteren en onderhouden van de bestaande.
Om ervoor te zorgen dat deze infrastructuur in de toekomst toegankelijk kan blijven voor zoveel mogelijk mensen, doet perspective.brussels in de studie volgende aanbevelingen:

• Meer voorzieningen voor sporten die vandaag de dag niet echt een plaats hebben in de publieke ruimte (zoals yoga, dans en gymnastiek).
• Meer voorzieningen die volgens onze bevraging door een gemengd publiek worden bezocht (zoals beachvolleybalvelden en atletiek- en Finse pistes).
• Aandacht voor de locatie van de infrastructuur met een goed evenwicht tussen een goede zichtbaarheid in de publieke ruimte en discretie.
• Aanvullende faciliteiten voor de sportvoorzieningen (zoals toiletten, waterfonteinen, beschutting voor het creëren van schaduw en bewegwijzering).

ABOUT.brussels #9 presenteert de verschillende vaststellingen na deze bevraging. De publicatie is beschikbaar in PDF-formaat op de website van perspective.brussels: www.perspective.brussels/nl/sportfaciliteiten

Basketbalveld “Mehdi Bouda” gelegen aan de Nieuwe Graanmarkt in Brussel