Gertjan Roelants, deskundige Wegen en Infrastructuur bij Stad Hasselt

Van idee tot proefopstelling

Het idee om de Ridderstraat om te toveren tot tuinstraat groeit vanuit de ambitie van de stad om waar mogelijk systematisch te ontharden en vergroenen. Verschillende straten in de binnenstad kwamen in aanmerking, maar uiteindelijk koos het stadsbestuur voor de Ridderstraat. Dat deed het bestuur omwille van de typologie van de straat: een doorgangsweg met beperkte ruimte voor voetgangers, veel grijs en weinig verblijfskwaliteit. Het sporadische groen dat er te vinden was, verdronk in een zee van beton.

Om de impact op het verkeer en beleving te evalueren, koos men ervoor om een permanente proefopstelling te installeren. In tegenstelling tot tijdelijke maatregelen, zoals bijvoorbeeld opbouwplantvakken, laat een permanente opstelling toe om materialen, inrichtingsprincipes en verkeersafwikkeling uit te proberen in de echte context van de straat. Het maakt bijsturen waar nodig mogelijk. Op deze manier testen we effectief een gedeelte van het ontwerp uit in de praktijk, wat betere inzichten oplevert. Bovendien moeten we dit stuk niet meer opbreken van zodra de definitieve heraanleg van de straat zal plaatsvinden, wat mooi meegenomen is.

De proefopstelling strekt zich uit over een lengte van 9 meter, van gevel tot gevel. De grijze oppervlakte maakte plaats voor waterpasserende betonstraatstenen van het type Bowler, grasbetontegels van het type Grasslines small, grote plantvakken en een zitbank. De proefopstelling verkleinde de rijstrook voor gemotoriseerd verkeer van 6,5 naar 3 meter en gaf extra ruimte terug aan de voetganger. Die krijgt er nu via een strook grasbetonklinkers een meter extra wandelcomfort bij.

Door de uniforme bestrating over de volledige breedte van de straat ontstond vroeger bij automobilisten het gevoel dat zij de hoofdgebruikers zijn, wat ten koste ging van de beleving en veiligheid voor andere weggebruikers. Met de komst van de proefopstelling stimuleren we het concept van een woonerf, waar de nadruk ligt op leefbaarheid en verkeersveiligheid. De groenvakken vulden we op met een mix van vaste planten, grassen en heesters die weinig onderhoud vragen en bestand zijn tegen stedelijke omstandigheden. Voorbeelden hiervan zijn prachtkaars, rozemarijn, salie, blauwe spirea en klimbes.

Maximale burgerparticipatie

Een proefopstelling heeft pas echt waarde wanneer bewoners en gebruikers zich mee-eigenaar voelen van het proces. Daarom zette de stad Hasselt sterk in op communicatie en participatie, met bijzondere aandacht voor de betrokkenheid van de buurt. Nog vóór de aanleg van de proefopstelling werden drie workshops voor buurtbewoners georganiseerd. Tijdens deze sessies kregen de aanwezigen de kans om hun ideeën, wensen en bezorgdheden rechtstreeks te delen met het ontwerpteam en de stad.
Gemiddeld namen een twintigtal buurtbewoners per workshop deel, wat voor een kleine straat als de Ridderstraat een mooie opkomst betekende. We dachten samen na over thema’s zoals de gewenste hoeveelheid groen, de inrichting van de ruimte voor voetgangers en fietsers, en de toegankelijkheid voor minder mobiele bewoners. Ook actuele bezorgdheden, zoals parkeerdruk en sluipverkeer, kwamen uitvoerig aan bod. Op die manier groeide het ontwerp niet alleen vanuit technische overwegingen, maar ook vanuit de dagelijkse ervaring en kennis van de buurtbewoners.

Tine Jans, schepen van groene stad:“Met de proefzone van de Tuinstraat veranderen we in samenspraak met de bewoners en eigenaars een grijze straat geleidelijk naar een groenere plek, waar een gezonde omgeving en ontmoeting centraal staan. Door eerst te testen en te luisteren, bouwen we aan een groenere, gezondere en gezelligere stad.”

Na aanleg van het proefvak lanceerde de stad in de zomer van 2025 een bevraging, waarbij actief gevraagd werd naar de ervaringen van de proefopstelling. De bevraging richtte tot buurtbewoners en gebruikers van de straat. Er werd gepeild naar toegankelijkheid, verkeersveiligheid, leefkwaliteit en beleving van de straat. Ook de verwachtingen over de definitieve heraanleg kwamen aan bod. Op deze manier beoordeelde de stad het dagelijks functioneren van de straat op een manier die geen enkel plan of 3D-simulatie kan voorspellen.

De bevraging naar de proefopstelling in de Ridderstraat biedt waardevolle inzichten voor de verdere ontwikkeling van het project. Fietsers beoordelen de nieuwe inrichting positief, terwijl voetgangers en mensen met beperkte mobiliteit aangeven dat ze moeten wennen aan de gewijzigde bestrating (grasbetonklinkers). Ook de beperkte manoeuvreerruimte voor automobilisten bij het inrijden van parkeergarages kwam naar voren als aandachtspunt. Tegelijk geven bewoners duidelijk aan dat ze meer (verticaal) groen wensen, wat het belang van een aangename en leefbare straatomgeving onderstreept.

Een buurtbewoner verwoordde het als volgt: “Het is fijn om meer groen en zitruimte in de straat te hebben, dat maakt het aangenamer om buiten te komen. Tegelijk hoop ik dat de definitieve heraanleg ook echt rekening houdt met oudere bewoners en mensen die minder mobiel zijn.”

Toolbox Voetgangersplan

Op 8 oktober lanceerde Voetgangersbeweging de Toolbox Voetgangersplan. Deze online handleiding is een waardevol hulpmiddel voor lokale besturen om het voetgangersbeleid in hun gemeente te verbeteren. De toolbox biedt handige tips, goede voorbeelden en beleidsinput om op een gestructureerde en effectieve manier met het thema voetgangers aan de slag te gaan.
Met de toenemende aandacht voor duurzame mobiliteit en leefbare steden is het noodzakelijk om te voet gaan mogelijk en aantrekkelijk te maken voor iedereen. De walkable city biedt tal van persoonlijke en maatschappelijke voordelen en helpt (inter)nationale doelstellingen te halen.

De Toolbox biedt een antwoord op de vragen: Waarom een voetgangersplan? Hoe begin je eraan? Wat staat erin? Je krijgt daarnaast ook een overzicht van praktijkvoorbeelden uit binnen- en buitenland. Met ideeën voor mogelijke acties en linken naar relevante tools en projecten wordt je zoveel mogelijk op weg gezet. De komende maanden en jaren groeit de Toolbox verder en wordt hij aangevuld met o.a. downloads, extra voorbeelden en een opleidingsaanbod.

Richting definitieve heraanleg

In de opmaak van het definitieve ontwerp wordt rekening gehouden met de resultaten van de bevraging. De proefopstelling leverde een schat aan informatie op: welke materialen blijken duurzaam, hoe infiltreert en verspreidt regenwater zich, welke plantencombinaties vallen in de smaak en hoe ervaren bewoners de nieuwe inrichting in hun dagelijks gebruik. Deze inzichten vormen een waardevolle leidraad bij het maken van de uiteindelijke keuzes bij de definitieve heraanleg.
Het nut van een proefopstelling schuilt in het reële experimenteren: ontwerpkeuzes worden tastbaar, gebruikers kunnen actief participeren en de stad verzamelt inzichten die de kwaliteit van de uiteindelijke heraanleg verhogen. Bovendien biedt het de kans om problemen vroegtijdig te signaleren, zoals knelpunten in de toegankelijkheid of onverwachte verkeersstromen. Hierdoor vermijdt het bestuur kostbare fouten in de uiteindelijke heraanleg.

De Ridderstraat laat zien hoe een straat als levend laboratorium kan functioneren, terwijl tegelijkertijd de basis wordt gelegd voor een duurzame tuinstraat die stevig verankerd is in de stad én gedragen wordt door haar bewoners.

Meer informatie

www.hasselt.be/tuinstraat