Juul Adriaens, Vlaamse Landmaatschappij

In Vlaanderen werken heel wat overheden en organisaties samen aan de ontwikkeling van een kwalitatieve, veerkrachtige open ruimte. De VLM speelt hierin een belangrijke rol. Met haar missie om te bouwen aan klimaatrobuuste landschappen en een vitaal platteland, zoekt de VLM voortdurend naar manieren om landbouw, natuur, recreatie en waterbeheer ruimtelijk te verbinden. Dat gebeurt onder meer via landinrichting, natuurinrichting en ruilverkaveling. Deze instrumenten worden ingezet binnen afgebakende gebieden, waar een breed partnerschap van actoren samenwerkt aan een gedeelde visie. De VLM neemt hierin de regierol op zich, vaak over trajecten die meerdere legislaturen overspannen. Dat maakt de projecten complex en langdurig en dus niet altijd even tastbaar voor lokale inwoners, landbouwers, verenigingen of besturen. Het bracht een belangrijke vraag met zich mee: hoe maak je een groot en complex ruimtelijk project voelbaar voor de mensen die erin leven?

de Merode als laboratorium

Een antwoord op die vraag vonden we in het plattelandsproject de Merode. In 2004 verwierf de VLM, samen met andere partners, verschillende domeinen van de prinselijke familie de Merode tussen Averbode en Westerlo. Het werd de start van meer dan twintig jaar gebiedsgerichte planvorming en uitvoering.

Omdat de eerste grote inrichting pas in 2009 zichtbaar werd, besloot het partnerschap al in 2006 tijdelijke, kleinschalige projecten te financieren. Zo ontstond een nieuw instrument: Quick Wins.
Deze Quick Wins waren kleinschalige ingrepen die binnen een jaar konden worden gerealiseerd, met een beperkte cofinanciering (1 jaar, € 1500 cofinanciering aan 50%). Ze maakten het grote project zichtbaar in het alledaagse landschap, zoals op een dorpsplein, langs een wandelroute of aan de rand van een natuurgebied. Het concept bleek succesvol, omdat lokale initiatiefnemers zelf aan zet kwamen. Zo werd het plattelandsproject de Merode niet enkel een dossier, maar een verhaal waarin bewoners en verenigingen zich herkenden. De Quick Wins ontstonden als waardevol instrument om lokale energie te mobiliseren en betrokkenheid te stimuleren.

De positieve ervaringen met Quick Wins in de de Merode-regio inspireerde tot een gelijkaardige aanpak in andere gebieden, zoals Schelde en Rupel (onder de noemer Scheldehelden) en De Wijers in Limburg.

Met Quick Win-middelen realiseren de Merode Ondernemers onder andere uniforme folderrekken om hun gebied op de kaart te zetten

Door een Quick Win raakte de lokale ruiterwereld betrokken bij het uitstippelen van het ruiter- en menroutenetwerk de Merode 

Van Quick Wins naar Uitvoeringsinitiatieven

In 2014 werden de Quick Wins structureel verankerd in de instrumentenkoffer van de landinrichting, onder de naam Uitvoeringsinitiatieven.
Uitvoeringsinitiatieven zijn kleinschalige maatregelen die snel kunnen worden uitgevoerd binnen een landinrichtingsproject. Ze worden gelanceerd via een open oproep aan lokale besturen, organisaties en burgers, en zorgen voor zichtbare en gedragen resultaten op korte termijn.

De doelstellingen zijn helder:

• draagvlak versterken voor het bredere project
• lokale energie mobiliseren, vooral tijdens lange voorbereidingsfases
• inspelen op kansen die zich spontaan aandienen
• concrete verbetering van openbare ruimte, met landschappelijke meerwaarde

Uitvoeringsinitiatieven zijn complementair aan andere instrumenten, zoals erfdienstbaarheden, herverkaveling en beheerovereenkomsten. Ze versterken het instrumentarium voor gebiedsgerichte transformatie en maken het ruimtelijk beleid concreet en zichtbaar.

Lokale energie als hefboom

Over heel Vlaanderen worden Uitvoeringsinitiatieven vandaag ingezet in uiteenlopende landinrichtingsprojecten. Ze bieden een antwoord op de nood aan snelle, zichtbare resultaten en versterken de relatie tussen overheid en lokale actoren. In een tijd waarin de open ruimte onder druk staat, vormen ze een waardevolle schakel in de realisatie van een veerkrachtige en duurzame leefomgeving.

De Uitvoeringsinitiatieven zijn één van de instrumenten die VLM inzet binnen landinrichting

Quick Wins van het eerste uur:

In de oproep Quick Wins de Merode, de streek tussen Scherpenheuvel en Westerlo, werd een subsidiëring toegekend aan een lokale manège die buitenritten te paard aanbood. De manège gebruikte de middelen om een startplek voor ruiters in te richten, zodat een specifieke doelgroep kennismaakte met de mogelijkheden van het gebied, nog voor het bekend raakte. Hoewel het bedrijf later verhuisde, zette dit kleine project heel wat in beweging voor ruiters en andere manèges uit het gebied en daarbuiten. De samenwerking met deze actoren leidde later tot het ruiternetwerk de Merode dat vanuit landinrichting verder werd vormgegeven tot meer dan 230 km aan openbare ruiterpaden. Met Quick Win-middelen zag in 2013 ook de Merode Ondernemers vzw (dMO vzw) het licht. Een samenwerkingsverband dat aanzienlijk wat ondernemers groepeerde, die in het gebied samenwerken rond onthaal, beleving en gastvrijheid. Ze vormen nog steeds de ambassadeurs van een stuk openbare ruimte in Vlaanderen, dat ontsloten werd door de landinrichting in de Merode.

Snelle ingrepen als hefboom voor bredere beleidsdoelen

Recente Uitvoeringsinitiatieven tonen een brede waaier aan thema’s, onder andere wandelwegen, vernatting, biodiversiteit en ontharding. Ze zijn lokaal verankerd en bieden initiatiefnemers het laatste duwtje in de rug om betekenisvolle projecten te realiseren binnen aangegeven thema’s. Ze bewijzen dat kleine ingrepen ook grote bewegingen kunnen op gang brengen.

In 2020 werd het landinrichtingsplan Maalbeekvallei in Grimbergen goedgekeurd. Het zorgt voor een investering in deze beekvallei van ongeveer 2 miljoen euro. Gespreid over enkele jaren worden ecologische, recreatieve en hydrologische maatregelen uitgevoerd. Gelijktijdig met de eerste inrichting door VLM in het gebied diende de gemeente Grimbergen en het Regionaal Landschap Brabantse Kouters in de projectoproep ‘Durf Dromen, Denken en Doen in de Vlaamse Rand’ een project in. Het ging om een troostplek bij de Kloosterpoort, een ecologisch ingerichte rustplek die aansluit op het bestaande wandelpad. De zone vormt een belangrijke schakel in de Maalbeekvallei en vormt zo de brug naar latere inrichtingen. Zo versterken kleine initiatieven de grotere projecten en vice versa.

Het landinrichtingsplan Antwerpse Zuidrand investeert de volgende jaren rond Antwerpen fors in de open ruimte. Ook hier gaat een projectoproep Uitvoeringsinitiatieven de landinrichting vooraf. Onder de noemer Openruimteparels investeren lokale initiatiefnemers in de klimaatweerbaarheid van enkele plekken in de rand rond Antwerpen. Het zijn de voorbodes van grotere inrichtingswerken, die in het globale plan voor de regio passen.

Ook andere overheden die actief zijn in de open ruimte, zien het voordeel in van dergelijke, snel uit te voeren ingrepen. Projectsubsidies Natuur van het Agentschap Natuur en Bos of Levend Water van de Vlaamse Milieumaatschappij vormen daar mooie voorbeelden van.

Kleine ingrepen met grote betekenis

Quick Wins of Uitvoeringsinitiatieven maken ruimtelijk beleid menselijk en tastbaar. Ze tonen dat grootschalige gebiedsontwikkeling niet alleen draait om plannen, kaarten en procedures, maar ook om plekken waar mensen samenkomen, wandelen, werken en spelen.

In een tijd waarin de open ruimte onder druk staat, bieden ze een belangrijk perspectief. Duurzame ruimtelijke transformatie begint soms met kleine stappen en vooral met mensen die zich daarvoor kunnen inzetten.

Meer informatie

https://www.vlm.be/nl

Het ‘vettig poelke’, een verloederd stukje moeras in centrum Zonhoven werd omgetoverd tot het Vlonderpiëke vanuit de Uitvoeringsinitiatieven De Wijers 

In de Antwerpse Zuidrand worden in 2026 zes kleine projecten uitgevoerd binnen de Uitvoeringsinitiatieven ‘Openruimteparels’

Toolbox Voetgangersplan

Op 8 oktober lanceerde Voetgangersbeweging de Toolbox Voetgangersplan. Deze online handleiding is een waardevol hulpmiddel voor lokale besturen om het voetgangersbeleid in hun gemeente te verbeteren. De toolbox biedt handige tips, goede voorbeelden en beleidsinput om op een gestructureerde en effectieve manier met het thema voetgangers aan de slag te gaan.
Met de toenemende aandacht voor duurzame mobiliteit en leefbare steden is het noodzakelijk om te voet gaan mogelijk en aantrekkelijk te maken voor iedereen. De walkable city biedt tal van persoonlijke en maatschappelijke voordelen en helpt (inter)nationale doelstellingen te halen.

De Toolbox biedt een antwoord op de vragen: Waarom een voetgangersplan? Hoe begin je eraan? Wat staat erin? Je krijgt daarnaast ook een overzicht van praktijkvoorbeelden uit binnen- en buitenland. Met ideeën voor mogelijke acties en linken naar relevante tools en projecten wordt je zoveel mogelijk op weg gezet. De komende maanden en jaren groeit de Toolbox verder en wordt hij aangevuld met o.a. downloads, extra voorbeelden en een opleidingsaanbod.