Ricsi van Beek, Gemeente Haarlem

Haarlem zette een tijdelijk zomerpleintje in als strategisch instrument om de behoefte aan meer groene pleintjes in de binnenstad te testen. Het zomerpleintje zorgde voor extra groen, openbare verblijfsplekken en een klein podium. De opzet kwam tot stand in samenwerking met bewoners en had een positieve impact op het Haarlemse zomerleven in de hoofdwinkelstraat.

Binnenstedelijke opgaven

De historische binnenstad van Haarlem is grotendeels versteend en vormt een bron van hittestress op hete zomerse dagen. Het zorgen voor een aangenamer verblijfsklimaat is een van de grote opgaven van de binnenstad. Dat doet de gemeente door extra bomen en groenvakken te planten. Een bredere discussie over een tweede stap in het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit van de publieke ruimte wordt op dit moment gevoerd. Deze discussie gaat verder dan vergroenen alleen en gaat ook over het toevoegen van water en openbare zitplekken in het stadscentrum. De stad wil betekenisvolle plekken creëren voor voetgangers in het algemeen. Een volgende stap is een verkenning van het toevoegen van groene verblijfspleintjes langs de hoofvoetgangersroute door de binnenstad. Het toevoegen van een pop-up pleintje - om de behoefte aan dit soort pleintjes te testen - vormde het vertrekpunt om na te denken over een zomerpleintje.

Experiment als strategisch instrument

De gemeente Haarlem onderzoekt of het experimenteren met placemaking-ingrepen onderdeel zou kunnen worden van het ruimtelijk instrumentarium. Het gaat dan om snelle en eenvoudige ingrepen tegen een beperkt budget én met maximale impact en mogelijke spinoff. Het zomerpleintje vormde daar een eerste beleefbare voorbeeld van. Het pop-up pleintje transformeerde een versteend deel van de hoofdwinkelstraat tijdelijk in een aantrekkelijk zomerplein op de plek waar ooit de historische zuivelmarkt was. Uitgangspunt voor het zomerpleintje waren een forse vergroening, flink meer gratis zitplekken en een vrij te gebruiken podium. Aanvullend gaf een informatiebord duiding aan de historische waarde van de plek en werd de helft van het aantal zitplekken flexibel uitgevoerd door losse stoelen in de pleinruimte.

Een impressie gemaakt naar aanleiding van een schetssessie diende als praatplaat om het ontwerpproces concreter te maken. 

Samen met diverse bewoners en ondernemers uit de stad werden schetsen en collages gemaakt voor de invulling van het zomerpleintje.

De Groene Pleinmakers van Jorinde Kuipers (rechts) vormden een noodzakelijke brug tussen gemeente, bewoners en ondernemers.

Ontwerp, co-creatie en afstemming

Het ontwerp kwam tot stand tijdens een door de gemeente georganiseerde ontwerpsessie, die openstond voor zowel bewoners, ondernemers en ambtenaren. De deelnemers presenteerden tien verschillende vingerschetsen, waarna in gezamenlijk overleg een keuze werd gemaakt welke elementen terug zouden moeten komen in een uitgewerkt ontwerp. In een aantal stappen werd het ontwerp uitvoerbaar gemaakt. De uitvoering zelf nam drie dagen in beslag en werd uitgevoerd door Groene Pleinmakers, een voor deze gelegenheid opgerichte bewonersgroep. Een eerste evaluatieperiode van twee weken na aanleg leidde tot aanpassingen in het plan, waardoor het podium van de ene kant naar de andere kant van het zomerpleintje werd verplaatst. Door deze ingreep bleef het draagvlak voor het zomerpleintje onder ondernemers, leveranciers en de vuilophaaldienst hoog. Communicatie vooraf over de evaluatieperiode versnelde bovendien het proces, waardoor het zomerpleintje al in de lente kon worden opgeleverd.

Dynamisch gebruik

Het zomerpleintje bleek een schot in de roos. Gebruikers lieten via een QR-code op een informatiebord en op de stoeltjes reacties achter. Die waren zonder uitzondering positief. 
Het pop-up pleintje leidde tijdens de looptijd voor een divers gebruik van de plek. Dat zou er zonder de ingreep niet geweest zijn. Winkelend publiek gebruikte het pleintje als rustmoment en als plek om even iets te eten, scholieren uit de buurt gebruikten de plek als pauzepleintje. Het podium bleek zowel populair als plek voor optredens van het Haarlems Straatorkest als verschoonplek voor baby’s Het zomerpleintje werd namelijk ook  goed gebruikt door jonge gezinnen. Ondanks de drukte van de winkelstraat gebruikten bezoekers de zitplekken ook vaak om een boek te lezen en waren er op kleine schaal straatmuzikanten te horen. Vandalisme was er niet, ondanks vrees vooraf. 

Los van het succes dat het zomerpleintje had, zijn er ook wat kanttekeningen te maken bij de verwachtingen vooraf. Zo bleek er in de praktijk relatief weinig eigenaarschap te bestaan onder de winkeliers rond het zomerpleintje en schreven horeca-ondernemers een klaagbrief aan de gemeente over de gratis openbare zitplekken. Het eerste punt is interessant om een volgende keer scherper mee te nemen, omdat winkeliers het pleintje ook zouden kunnen gebruiken als plek om kleine evenementen te laten plaatsvinden die het stedelijk leven verder voeden. Desondanks bleek uit een evaluatie dat ook zij het zomerpleintje positief hebben ervaren.

De opstelling van het tijdelijke pleintje zal hergebruikt worden om het terrein van de stadsbibliotheek elders in de binnenstad van extra groen te voorzien. Op deze manier wordt ook zorg gedragen voor circulair hergebruik en krijgt het gebruikte groen een tweede leven op een andere publieke plek.

Dagelijks gebruik van het zomerpleintje toont de behoefte aan meer openbare zitplekken in de binnenstad direct aan.

Een informatiebord gaf historische duiding aan de plek en bood de mogelijkheid tot het achterlaten van een reactie op het zomerpleintje door middel van een QR-code

Pop-up pleintjes als motor voor snelle, gezamenlijke stadsverbetering

Het opzetten en uitvoeren van een pop-up pleintje binnen een tijdsbestek van vier maanden vergt een hoge mate van inzet en commitment onder initiatiefnemers. Toch blijkt het in de praktijk goed mogelijk. Een hecht kernteam gericht op resultaat en praktische uitvoering is hiervoor noodzakelijk. Pop-up pleintjes bieden de stad de kans om snel en eenvoudig te laten zien wat het doel is van gemeentelijk beleid. Het tijdelijke karakter neemt bezwaren weg die op langere termijn zouden gaan spelen. De flexibele opzet maakt het mogelijk om snel te reageren op praktische onvolkomenheden na de initiële uitvoering. Hierdoor blijven risico’s laag en ligt de focus op het positieve effect van de ingreep op het gebruik van de publieke ruimte.

Tot slot blijkt dat het vinden van een betrouwbare partner die het dagelijks onderhoud verzorgt en daarvoor mede een netwerk van vrijwilligers uit de stad inzet, onontbeerlijk om het pleintje in de praktijk uit te voeren en bruikbaar te houden tijdens de looptijd. De Groene Pleinmakers vormden tijdens de looptijd van het project een stevige brug tussen gemeente, bewoners en ondernemers en hebben zich in korte tijd ontwikkeld tot een kundig en effectief collectief met als doel de stad verder te vergroenen. Deze samenwerkingen leveren een meerwaarde op en indirect hebben ze een positieve invloed op hoe we in de toekomst met de stad omgaan. Dergelijke collectieven helpen de stad verder bij het activeren van bewoners en het omzetten van vaak abstracte beleidsopgaven in concrete positieve ervaringen. Ze maken de kansen zichtbaar die de stad biedt. Pop-up initiatieven dragen hiertoe bij, omdat ze uiteenlopende bewoners bij elkaar brengen en in korte tijd tastbaar resultaat opleveren dat gevierd en beleefd mag worden.

Meer informatie

Met vragen kan je terecht op atelierstad@haarlem.nl

De planten werden in de maanden voorafgaand aan plaatsing alvast geselecteerd en opgekweekt door de Groene Pleinmakers, zodat direct een volwassen groen beeld werd gecreëerd.

Het zomerpleintje maakte van dit deel van de hoofdwinkelstraat een echte verblijfsplek, waardoor ook het aangrenzende gebouwde erfgoed beter zichtbaar werd.