DOSSIER

Het Canopée-plan van de Stad Luik

Gilles Foret, Thomas Halford & Michel Duc - Stad Luik

Het baanbrekende Canopée-plan in Luik is een klimaatadaptatieproject, waarbij stadsbomen worden ingezet om het hitte-eilandeffect te bestrijden. Het plan kwam er als antwoord op de wereldwijde klimaatverandering, die verantwoordelijk is voor het toenemend aantal hittegolven in de loop van deze eeuw. Die hittegolven zullen frequenter, heter en langer worden. Volgens recente wetenschappelijke studies zal het klimaat in Luik tegen het einde van deze eeuw meer lijken op dat van Toulouse, met meer dan dertig extreem warme dagen per jaar tegenover zeven vandaag. Een dicht en verhard stedelijk weefsel verergert deze opwarming plaatselijk nog meer. Dat weefsel is verantwoordelijk voor hitte-eilanden die tot meer dan 7°C warmer kunnen worden in vergelijking met de groenere buitenwijken.

Bomen als bondgenoten tegen hitte

Het Canopée-plan doet een beroep op de natuur om de stad beter bestand te maken tegen extreme temperaturen. De stadsbomen zorgen voor warmteregeling, een ecosysteemdienst die onmisbaar is voor het publieke welzijn en comfortabele temperaturen. Het aanplanten van bomen in de stad bevordert echter ook andere regulerende diensten, zoals ecologische corridors, het bufferen van regenwater, luchtreiniging en koolstofcaptatie en -opslag. Gezien het veranderende klimaat, leveren deze bomen dus ecosysteemdiensten die van prioritair belang zijn voor de veerkracht van onze steden. De versterking van het stedelijke bomenbestand verhoogt overigens ook het aanbod van allerhande culturele ecosysteemdiensten (o.a. landschap, recreatie, welzijn), die essentieel zijn voor de fysieke en mentale gezondheid van de stedelijke bevolking.

De vier strategische pijlers van het Canopée-plan

"Het Canopée-plan doet een beroep op de natuur om de stad beter bestand te maken tegen extreme temperaturen"

In samenwerking met de wetenschappelijke gemeenschap (ISSeP-UCLouvain-VITO) werd eerst een gedetailleerde ruimtelijke analyse van het stedelijk grondgebied uitgevoerd om het bestaande bomenbestand in kaart te brengen, mogelijke aanplantlocaties te identificeren en de kwetsbaarheid van woonwijken voor het hitte-eilandeffect te bepalen. Hieruit werden drie belangrijke gegevens gepuurd:

1. Het bomenbestand in Luik beslaat 2.156 ha of 31% van het stedelijk grondgebied. De spreiding van dit bestand is zeer ongelijk, met een verstedelijkte vallei die duidelijk minder bomen telt dan de periferie.
2. Uit de inventaris van mogelijke aanplantingslocaties blijkt dat privétuinen een groot potentieel vormen.
3. De woongebieden in de vallei zijn het meest blootgesteld aan het hitte-eilandeffect.

Op basis van deze wetenschappelijke studies werden in een tweede fase de doelstellingen vastgelegd voor het uitbreiden van het bomenbestand. De doelstellingen zijn tegelijkertijd realistisch en ambitieus. Daarnaast zijn ze niet alleen aangepast aan het stedelijk territorium, maar ook aan de eigenheid van elke wijk. De algemene doelstelling van het Canopée-plan - goedgekeurd door de gemeenteraad - is een netto-uitbreiding van het bomenbestand met 3% naar 34% tegen 2050. Daarvoor moet tussen 2021 en 2032 een bijkomende oppervlakte van 206 ha beplant worden met 24.000 sierbomen, waarvan een derde in de publieke ruimte en twee derde op private locaties.

De bijdrage van private ruimten, die een aanzienlijk beplantingspotentieel vertegenwoordigen, speelt dus een essentiële rol in dit project. Het plan voorziet ook een intensievere beplanting in de meest kwetsbare buurten. Bepalende parameters hierbij zijn onder andere de gevoeligheid aan het hitte-eilandeffect, het aantal aanwezige bomen, en de bebouwings- en bevolkingsdichtheid.

Toolbox voor de implementatie van het Canopée-plan

Een toolbox voor stedelijk groen

Een netto-uitbreiding van het bomenbestand veronderstelt ook het behoud van wat er al bestaat. De vier strategische pijlers waarop het Canopée-plan rust, zijn het behoud van bestaande bomen, de compensatie van gekapte bomen, de uitbreiding van het bomenbestand en het betrekken van de bewoners. Hiervoor ontwikkelden we een multidisciplinaire en operationele toolbox, die op verschillende niveaus als hefboom in het stedelijke gebied kan ingezet worden - zowel in publieke als in private ruimten.

Een eerste tool trok het project in 2021 op gang, met als basis de aanplantingsdoelstellingen voor het gehele stedelijke grondgebied en voor de private ruimten. De tweede tool is een nieuw gemeentebesluit dat in 2021 werd aangenomen en dat de vrijwaring van bestaande bomen in private ruimten vastlegt. De derde tool is een stedenbouwkundige richtlijn, die architecten en stadsplanners ertoe aanzet vanaf de conceptfase bomen en bladerdaken te integreren in hun ontwerpen. Deze richtlijn geldt zowel voor publieke als private ontwikkelingen. Een vierde tool bestaat uit het gratis uitdelen van hoogstambomen die aangeplant kunnen worden in privétuinen. Als vijfde tool werd een Stadsboomgids uitgegeven, waarin de grote strategische lijnen van het stedelijk bomenbeheer worden uiteengezet. Met deze gids als stimulerend voorbeeld wil de stedelijke overheid haar burgers overhalen om zorg te dragen voor het bomenbestand in privétuinen.
Via verschillende sensibiliseringscampagnes en inspraakmomenten (onder andere voordrachten in de wijken, videofilmpjes met snoeitips, plantgidsen, boomambassadeurs en uitdelen van bomen) werden zowel de brede bevolking als de verschillende stakeholders bij het project betrokken.

Aanplanting en informatie

"De positieve resultaten betekenen een opsteker voor Luik en sterken de stad in haar voornemen om via deze boomplantactie haar klimaatbestendigheid te verbeteren"

Uitbreiding van het bomenbestand per wijk in percentages

Van doelen naar daden

De resultaten die het Canopée-plan sinds de lancering behaalde, zijn op meer dan een niveau bemoedigend. Tot nu toe is het plan voor 37% verwezenlijkt met de aanplanting van bijna 9.000 bomen, tegenover een doelstelling van 24.000 bomen tegen 2032. Het percentage geplante bomen in openbare ruimten bedraagt echter meer dan 50% (ongeveer 5.000 exemplaren, tegenover een streefcijfer van 9.000) en bijna 30% in particuliere ruimten (4.000 exemplaren, tegenover een streefcijfer van 15.000). De 5.000 publieke bomen die in vijf jaar werden geplant betekenen een aanzienlijke toename van het gemeentelijke bomenbestand - van 22.000 exemplaren in 2020 tot meer dan 27.000 in 2025 - waardoor de diversiteit in soorten kon vergroot worden. Dat zorgt dan weer voor een grotere veerkracht in de context van de klimaatverandering. Met het oog op transparantie en informatiedoorstroming bracht de stad elke boom onder haar beheer (27.139) in kaart. Die gegevens zijn te raadplegen op de open data-site van de Stad Luik. Elke boom krijgt een gedetailleerde fiche met informatie over soort, hoogte, stamomtrek, kroondiameter en plantjaar.

Deze positieve resultaten betekenen een opsteker voor Luik en sterken de stad in haar voornemen om via deze boomplantactie haar klimaatbestendigheid te verbeteren. De recente internationale richtlijn van 3+30+300 (bewoners zien minstens 3 bomen vanuit hun woning, genieten van een beplanting van 30% in hun buurt en wonen niet verder dan 300 meter van een groene ruimte) zal geleidelijk worden toegepast tijdens een fijnmazige analyse van het grondgebied op wijkniveau. Op basis van deze analyse wijst de stad gemeentelijke middelen toe aan de gebieden met de minste bomen, om daar het welzijn van de bewoners te verbeteren.

Internationale erkenning

Omwille van haar boomvriendelijk beleid en de kwaliteit van haar boombeheer, ontving de Stad Luik in 2024 al voor de tweede keer op rij het label Tree Cities of the World, uitgereikt door de Food and Agricultural Organisation of the United Nations en de Arbor Day Foundation. Deze internationale erkenning betekent een beloning voor de vele inspanningen van de stad, die voor dit project een jaarlijks budget van ongeveer een miljoen euro uittrekt.

Luik was in 2024 overigens de enige stad in België die dit label kreeg.

Meer info:

2025-07-03 08:04:42