© Atelier Horizon

Impressie van het vernieuwde dorpsplein en het landschapspark

Hedwig Truyts, Team Vlaams Bouwmeester

De gemeente Herne, deel van de fusiegemeente Pajottegem, werkt sinds 2019 aan de ruimtelijke transformatie van haar dorpskern. Van in het prille begin liet de gemeente zich hierbij ondersteunen door het Team van de Vlaamse Bouwmeester. Deze samenwerking resulteerde in een toekomstperspectief op maat van de voetganger en van de eigenheid van het glooiende Pajottenland.

Sterke kern voor Herne als narratief

De gemeente Herne benadert haar kerntransformatie als een stapsgewijs traject. In eerste instantie liet ze een toekomstvisie uitwerken die een kader kan vormen voor ruimtelijke ontwikkelingsinitiatieven. De gemeente ambieerde een visie die inzet op kernversterking en aanstuurt op een hoge stedenbouwkundige kwaliteit. Om een geschikte ontwerper te vinden, deed de gemeente beroep op de Oproep aan Geïnteresseerden van het team van de Vlaamse Bouwmeester. De studieopdracht werd toevertrouwd aan het ontwerpteam VELD architecten en Atelier Horizon.

Onder de noemer Een sterke kern voor Herne werkten de ontwerpers een toekomstbeeld uit, waarin een ontwikkelingsstrategie op middellange termijn werd vastgelegd. De visie geeft bijzondere aandacht aan een klimaatrobuuste aanleg van de publieke ruimte, het vrijwaren en creëren van open ruimte met verhoogde ecologische waarde, het versterken en zichtbaar maken van de groenblauwe netwerken en de uitbouw van de trage wegenstructuur.

De kunst van het leven op de helling

In 2024 besliste de gemeente de stap te zetten naar de uitvoering van een eerste deelproject. Via de Open Oproep-procedure van de Vlaamse Bouwmeester ging Herne op zoek naar een ontwerpteam dat zou instaan voor de verfraaiing van het dorpscentrum en voor de aanleg van een centrumpark op de site Markevallei. Die site bevindt zich op de rand van de dorpskern en de open ruimte. Het voorstel van Atelier Horizon en studiebureau D+A kon het meest overtuigen. Hun voorstel haakt mooi in op de toekomstvisie voor de sterke kern van Herne. De ontwerpers leggen een sterke relatie met het landschap en geven de publieke ruimte vorm als een canvas waarop het dorpsleven zich ten volle kan ontplooien.

Het ontwerp omarmt de uitgesproken topografie van het Pajottenland en geeft vorm aan een nieuw dorpsbeeld. Een samenspel van hoogtelijnen, landschapstreden en een sokkel creëren samenhang. Ze geven uitdrukking aan de kunst van het leven op de helling, dat als wervend beeld naar voor geschoven wordt. De sokkel geeft het dorpshart vorm door het zowel aan te kondigen als af te bakenen. De landschapstreden laten toe om de publieke ruimte te organiseren. Ze zorgen voor een rustpunt op de helling en vangen de hoogteverschillen op. De treden zijn gekoppeld aan een wadi-systeem dat regenwater trapsgewijs buffert en infiltreert, waardoor mogelijke wateroverlast door pluviale overstroming beperkt wordt. Zo wordt de publieke ruimte niet alleen klimaatadaptief, maar ook educatief en beleefbaar gemaakt. De cascade van waterstructuren verbindt het centrum visueel en ecologisch met de vallei van de Mark.

Het nieuwe plein met zicht op de kerk.

© Atelier Horizon

De publieke ruimte als canvas voor het dorpse leven

Het samenspel van de figuren zorgt ervoor dat heel wat ambities van de gemeente op een samenhangende manier aangesproken worden. Er worden veilige trage verbindingen gecreëerd en de dorpskern wordt ontwikkeld als voetgangersvriendelijk gebied, waar ontmoeting centraal staat. Een parkeerstrategie met drie types parkeren (kort, middellang, lang) en geclusterd langs de steenweg brengt de bereikbaarheid van handel en voorzieningen niet in het gedrang. Zo ontstaat ruimte voor een kwalitatief en groen dorpshart zonder functionele verliezen.

De landschapstreden maken de publieke ruimte toegankelijk voor iedereen en geven aan waar activiteiten mogelijk zijn. Ze bieden een structuur waaraan gevarieerde verblijfs- en gebruiksplekken gekoppeld kunnen worden en ze zorgen voor herkenbaarheid. De treden vormen een wederkerend element, dat zowel eenheid als verscheidenheid creëert en waaraan een gevarieerde vergroeningsstrategie gekoppeld wordt. Ze zijn flexibel in te zetten – als keermuur, als trap, als zitelement – zodat er telkens op maat van de behoefte een oplossing is. Op die manier kan een verscheiden, integraal toegankelijke en harmonieuze publieke ruimte ontwikkeld worden.

Dit komt duidelijk tot uiting in het ontwerp van het Dorpspark, dat intermedieert tussen de bebouwde dorpskern en het zacht hellende landbouwlandschap. Ook in het park vormen de landschapstreden de basis van het ontwerpvoorstel. Ze vormen de link met het Centrumplein, maar laten ook toe om de sterke topografie op het terrein te structureren en zo in het park op verschillende hoogtes andere functies en programma’s in te richten.

Landschapstreden trekken aan de ene zijde de sfeer en vormentaal van het Centrumplein door tot in het park. Deze treden worden telkens smaller en zijn meer geïntegreerd in de landschappelijke omgeving. Ze vormen een uitnodiging om vanuit het centrum naar het park te gaan.

Aan de andere zijde wordt het landschap van de kouters en de beboste flank binnengetrokken in het park. Dit wordt zichtbaar en voelbaar in het materiaalgebruik en de meer organische vormen van bijvoorbeeld de padenstructuur, die als halfverharde lijnen door het park lopen. Ook de gegroepeerde beplanting (boomgaarden of bosplantages) refereert naar de productieve omgeving.

© Atelier Horizon

Het nieuw dorpsplein biedt ruimte voor verblijven en ontmoeten.

© Atelier Horizon

Het park verbindt de open ruimte met het dorpscentrum.

Een flexibel en toekomstgericht concept

De publieke ruimte wordt ontworpen met het oog op flexibiliteit. Dankzij de heldere dimensionering, minimale inrichting en slimme positionering van infrastructuur transformeren de ruimtes eenvoudig zonder verlies van kwaliteit in dagelijks gebruik. Zowel de wekelijkse markt als jaarlijkse evenementen kunnen er plaatsvinden.

Hierdoor wordt de publieke ruimte een decor dat voortdurend verandert, maar waarin de dorpelijkheid – het karakter, de schaal, de herkenbaarheid – als constante aanwezig blijft. De sokkelstructuur, de treden en het materiaalgebruik zorgen daarbij voor een coherente identiteit.

Het gebruik van de treden hoeft zich tenslotte niet te beperken tot dit deelproject alleen. Het concept heeft de potentie om op bredere schaal toegepast te worden. De landschapstreden, het watermanagement, de verweving van functies en de koppeling met het landschap vormen een robuust kader dat ook op andere plekken in Herne – en bij uitbreiding in Pajottegem – toepasbaar is.

Het ontwerp biedt dus niet alleen een integraal antwoord op maat van de projectambities, maar legt ook de basis voor een duurzame, coherente en landschappelijk verankerde ontwikkeling op langere termijn.

Het park wordt ingericht met diverse verblijfsruimtes op maat van alle leeftijden.

© Atelier Horizon

Toolbox Voetgangersplan

Op 8 oktober lanceerde Voetgangersbeweging de Toolbox Voetgangersplan. Deze online handleiding is een waardevol hulpmiddel voor lokale besturen om het voetgangersbeleid in hun gemeente te verbeteren. De toolbox biedt handige tips, goede voorbeelden en beleidsinput om op een gestructureerde en effectieve manier met het thema voetgangers aan de slag te gaan.
Met de toenemende aandacht voor duurzame mobiliteit en leefbare steden is het noodzakelijk om te voet gaan mogelijk en aantrekkelijk te maken voor iedereen. De walkable city biedt tal van persoonlijke en maatschappelijke voordelen en helpt (inter)nationale doelstellingen te halen.

De Toolbox biedt een antwoord op de vragen: Waarom een voetgangersplan? Hoe begin je eraan? Wat staat erin? Je krijgt daarnaast ook een overzicht van praktijkvoorbeelden uit binnen- en buitenland. Met ideeën voor mogelijke acties en linken naar relevante tools en projecten wordt je zoveel mogelijk op weg gezet. De komende maanden en jaren groeit de Toolbox verder en wordt hij aangevuld met o.a. downloads, extra voorbeelden en een opleidingsaanbod.