©Equal.Brussels & CAWaB

Mathieu Angelo, CAWaB – Collectif Accessibilité Wallonie Bruxelles

Toegankelijkheid is een essentiële hefboom voor inclusie en autonomie van personen met een handicap. Deze toegankelijkheid is als een ketting waarvan elke schakel cruciaal is. Het toegankelijk maken van gebouwen, diensten, transport of woningen moet gepaard gaan met de toegankelijkheid van openbare ruimten, zodat iedereen zich vrij en veilig kan verplaatsen.

Het CAWaB,Collectif Accessibilité Wallonie-Bruxelles, verenigt 22 verenigingen die personen met een handicap vertegenwoordigen, dienstverleners voor deze personen en verenigingen gespecialiseerd in universele toegankelijkheid. Samen verdedigen ze toegankelijkheid als onmisbare voorwaarde voor elke inclusieve beleidsvoering gericht op personen met een handicap.

Een cruciale schakel in de ketting van toegankelijkheid en mobiliteit is ongetwijfeld de toegankelijkheid van de openbare ruimte, zoals trottoirs, pleinen of parken. Toch vormen onder andere de staat van trottoirs, de keuze van verhardingen, de aanwezigheid van verlichting of verkeerspalen, laadpunten en andere obstakels evenveel hindernissen die personen met een handicap of beperkte mobiliteit moeten vermijden of overwinnen. Voetgangersroutes zijn op vele vlakken van slechte kwaliteit en moedigen burgers niet aan om te voet te gaan.

Bestaande voorzieningen zijn niet met deze uitdagingen in gedachten ontworpen. Daarom is de taak om de openbare ruimte conform toegankelijkheidsnormen te maken gigantisch. Nieuwe voorzieningen moeten bijdragen aan een algemene verbetering van het toegankelijkheidsniveau. Helaas wordt het CAWaB regelmatig aangesproken door zijn leden om te interveniëren bij fouten of tekortkomingen in heel wat recente voorzieningen: de voetgangerszone in Brussel en haar onpraktische bestrating, de omgeving van de tram in Luik vanwege het gebrek aan veiligheidsvoorzieningen voor slechtzienden, het Stationsplein in Namen met uitvoeringsfouten en ongemakkelijke verhardingen of de omgeving van tramlijnen 8 en 9 in Brussel met verkeerd geplaatste blindengeleidetegels.

Een rolstoelgebruiker heeft moeite met voortbewegen door een zwaar beschadigde weg.

©Equal.Brussels & CAWaB

Hoe kan deze openbare ruimte toegankelijk gemaakt worden?
Drie essentiële en onlosmakelijke criteria moeten worden overwogen: leesbaarheid, continuïteit en veiligheid.

1. Leesbaarheid
   Routes moeten begrijpelijk zijn voor alle gebruikers. Oriëntatie mag niet afhangen van specifieke vaardigheden of vermogens. Alleen een kleurverandering van bestrating, bijvoorbeeld, helpt slechtzienden niet voldoende om zich te oriënteren.
   
   
2. Continuïteit
   Het ontbreken van obstakels is cruciaal om een vlotte en continue verplaatsing mogelijk te maken. Trottoirs met palen, apparatuur en terrassen vereisen slaloms die vermoeiend zijn en langere reistijden veroorzaken. Ontwerpen moeten integraal worden bedacht, waarbij elk segment toegankelijk moet zijn. Projecten moeten ook aansluiten op bestaande openbare ruimtes. Vaak bestrijkt een project slechts één kant van een oversteekplaats, of wordt een halte gebouwd zonder veilige voetgangerstoegang.
   
   
3. Veiligheid
   Voetgangersoversteekplaatsen en trappen moeten worden voorzien van blindengeleidetegels om potentieel gevaar aan te geven. Verkeerslichten moeten voorzien zijn van akoestische signalen om slechtzienden te begeleiden. Het ontbreken van verlaagde trottoirs of blindengeleidetegels leidt tot gevaarlijke situaties, waarbij mensen uiteindelijk op straat terechtkomen.

Een kantelrisico voor een rolstoelgebruiker door een onbeveiligd gat in het trottoir.

©Equal.Brussels & CAWaB

Een rolstoelgebruiker kan moeilijk verder door een niet-verlaagd trottoir.

©Equal.Brussels & CAWaB

Een gevaar op straat voor een slechtziende persoon: een obstakel dat niet detecteerbaar is met de blindenstok.

©Equal.Brussels & CAWaB

Momenteel houden wettelijke normen in Wallonië onvoldoende rekening met de toegankelijkheid van openbare ruimten. De Brusselse regelgeving (RRU) is op dit gebied vollediger.
Normen van universele toegankelijkheid bestaan en zijn ontworpen om openbare ruimten te creëren die aan de behoeften van iedereen voldoen, zonder anderen te benadelen. Wanneer alleen gidsen met goede praktijken worden verspreid, is het moeilijk deze normen af te dwingen.

Een herinnering van de VN: België moet beter presteren
Toegankelijkheid is een recht voor personen met een handicap en sinds 2009 een wettelijke verplichting voor de Belgische autoriteiten, als gevolg van de ratificatie van het VN-Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap.
Toch werd de Belgische staat afgelopen september door het VN-Comité van deskundigen opnieuw gewezen op haar verplichtingen op het gebied van toegankelijkheid. Het Comité roept België op om de toegankelijkheidsnormen voor openbare infrastructuren - zoals wegen en parken - te herzien, zodat deze toegankelijk worden voor personen met een handicap, ongeacht hun beperking. Daarnaast moet de overheid plannen uitwerken met duidelijk omschreven termijnen, bevoegdheden, budgetten en controlemechanismen om deze toegankelijkheidsnormen daadwerkelijk toe te passen. Het Comité vraagt België ook om ervoor te zorgen dat de naleving van de toegankelijkheidsnormen systematisch gecontroleerd wordt bij voltooiing van bouwwerken en dat er snel corrigerende maatregelen worden genomen indien de normen niet worden gerespecteerd.

Gelijkvloers vs trottoirs: een te overstijgen debat
Steeds meer inrichtingen worden gelijkgronds uitgevoerd, terwijl sommigen koste wat het kost trottoirs willen behouden. In verblijfs- of woongebieden kan een goed doordachte en degelijk uitgevoerde gelijkgrondse inrichting tegemoetkomen aan de toegankelijkheidsbehoeften van alle gebruikers. Wanneer de inrichting van de openbare ruimte de veiligheid van voetgangers niet garandeert (wanneer auto’s bijvoorbeeld snelheid kunnen maken), lijkt het ons echter vanzelfsprekend dat een verhoogd trottoir moet voorzien in een veilige zone voor voetgangers.

Gebruikskwaliteit: een kernbegrip
Het is ook belangrijk voorzieningen te beoordelen vanuit het perspectief van gebruikskwaliteit. Op vlak van toegankelijkheid moet er vooral aandacht zijn voor de kwaliteit van bestratingen, die vaak ongemakkelijk zijn. Die moeten stabiel, vlak, niet glad en soepel genoeg zijn om verplaatsingen met rolstoel of blindenstok niet te hinderen. Het Centre de Recherche Routière (CRR) ontwikkelde een methode voor het evalueren van voetgangersbestratingen.
Rustplekken worden ook vaak verwaarloosd. Banken en zitplaatsen zijn essentieel, zodat vermoeide of oudere mensen kunnen rusten. Deze voorzieningen maken openbare ruimten gastvrij en inclusief.

Zelfs de best ontworpen voorzieningen worden ontoegankelijk als we ze niet respecteren. Terrassen, foutparkeerders of slecht gestalde micromobiliteitsvoertuigen maken routes onbruikbaar. Meer toezicht en ontmoedigende sancties zijn nodig om toegankelijkheid permanent te waarborgen.

Opleiding en begeleiding voor een werkelijk toegankelijke stad
Een goede opleiding van professionals is essentieel. Architecten, stedenbouwkundigen, ingenieurs en arbeiders moeten opleiding krijgen over de specifieke behoeften van personen met een handicap. Inzicht in en begrip voor voorzieningen voor deze doelgroep zal betere ontwerpen opleveren en dure reparaties vermijden.
Goede toegankelijkheid, tot slot, kan soms afhangen van centimeters, het ontwerpen ervan is technisch. Ontwerp- en uitvoeringsprocessen moeten daarom begeleiding en controle omvatten door toegankelijkheidsexperts. Aarzel nooit om hen hierbij in te schakelen.

Meer info

www.cawab.be