©Tous à Pied

Florian Vanhamme, asbl Tous à Pied

Een stad waar straten en pleinen niet worden gedomineerd door auto’s, maar door voetgangers. Waar trottoirs breed en goed onderhouden zijn, waar oversteekplaatsen veilig en zichtbaar zijn en waar mensen zich vlot en zorgeloos te voet kunnen verplaatsen. Het zou een vanzelfsprekende basis moeten zijn voor elke stad of gemeente, maar de realiteit is vaak anders. Veel steden en dorpen nemen wel initiatieven om de voetganger meer ruimte te geven, maar ze blijven vaak beperkt tot afzonderlijke ingrepen. Zonder een gestructureerde aanpak blijven voetgangersroutes onderbroken, zijn kruispunten gevaarlijk en blijft de auto de dominante factor in het stedelijk landschap. Voetgangers blijven in veel gevallen de minst geprioriteerde weggebruikers, wat leidt tot gefragmenteerde mobiliteitsoplossingen die slechts gedeeltelijk tegemoetkomen aan de behoeften van de bevolking.

Om deze situatie te verbeteren en steden en gemeenten te begeleiden naar een meer voetgangersvriendelijk beleid, riep de organisatie Tous à Pied in 2018 het Label Gemeente voor Voetgangers in het leven. Dit label biedt niet alleen een erkenning voor gemeenten die inzetten op een beter voetgangersbeleid, maar fungeert ook als een praktisch instrument waarmee lokale overheden hun inspanningen kunnen meten en verbeteren. Sinds de lancering hebben 81 Waalse gemeenten het label behaald, wat wijst op een groeiende bewustwording rond voetgangersvriendelijke stadsplanning en mobiliteitsontwikkeling.

Een meetbare en structurele aanpak
Een van de grootste troeven van het label is de concrete en meetbare aanpak. Het is niet louter een symbolische titel, maar een evaluatiekader dat gemeenten aanzet tot gerichte actie. Elke deelnemende gemeente ondergaat een grondige analyse, waarbij een reeks objectieve criteria wordt beoordeeld - zoals de kwaliteit van voetpaden, de veiligheid van oversteekplaatsen, de verkeersluwheid in woonwijken en de toegankelijkheid voor kwetsbare groepen zoals ouderen, kinderen en personen met beperkte mobiliteit. Daarnaast wordt er ook gekeken naar hoe goed wandelen wordt geïntegreerd in het bredere mobiliteitsplan van de stad, of er voldoende bewegwijzering en promotiecampagnes zijn, en hoe de gemeente haar burgers stimuleert om vaker te voet te gaan.
Het label werkt met een schaalsysteem van een tot vier sneakers, waarbij elke extra sneaker een hoger niveau van voetgangersvriendelijkheid weerspiegelt. Gemeenten die slechts een sneaker scoren, hebben vaak nog heel wat werk voor de boeg, terwijl gemeenten met vier sneakers als voorbeeld kunnen dienen voor anderen. Door deze gedifferentieerde benadering krijgen lokale overheden duidelijke richtlijnen over hoe ze hun stad of dorp toegankelijker en aangenamer kunnen maken voor voetgangers.

Een verkennende wandeling om de openbare ruimte te herdenken.

©Tous à Pied

Voordelen voor gemeenten en hun inwoners
De voordelen van het label reiken veel verder dan louter erkenning. Gemeenten die zich engageren voor het label krijgen niet alleen een officieel kwaliteitsmerk dat hen onderscheidt op regionaal niveau, maar kunnen ook rekenen op begeleiding en advies van mobiliteitsexperts. Dit helpt hen om knelpunten in de infrastructuur te identificeren en gerichte verbeteringen door te voeren. Een voetgangersvriendelijke gemeente wordt niet alleen veiliger en aangenamer om in te leven, maar verhoogt ook haar aantrekkelijkheid voor bezoekers en stimuleert de lokale economie. Studies tonen immers aan dat goed ingerichte voetgangerszones de omzet van lokale handelaars kunnen verhogen en de algemene leefkwaliteit verbeteren.
Het verkrijgen van het label is echter niet het eindpunt, maar een proces van voortdurende verbetering. Het aanmoedigen van voetgangersmobiliteit vereist een bredere herziening van de inrichting van de openbare ruimte en het verkeersbeleid. Dit betekent dat gemeenten moeten investeren in structurele ingrepen die verder gaan dan louter esthetische aanpassingen.

Van visie naar realiteit: hoe maak je een gemeente voetgangersvriendelijk?
Het uitbreiden van voetgangerszones, het herinrichten van stadspleinen, het creëren van veilige oversteekplaatsen en het verbeteren van de algemene connectiviteit tussen wijken en voorzieningen zijn allemaal ingrepen die een onmiddellijke impact kunnen hebben op de manier waarop mensen zich verplaatsen. In veel gemeenten zijn trottoirs bijvoorbeeld te smal of worden ze geblokkeerd door geparkeerde auto’s, vuilnisbakken of reclameborden. Het verbreden van trottoirs en het vrijhouden van voetpaden is een eerste stap naar een voetgangersvriendelijke stad.
Ook de inrichting van kruispunten en oversteekplaatsen speelt een cruciale rol. Vaak moeten voetgangers lange afstanden afleggen om een zebrapad te bereiken, of worden oversteekplaatsen slecht gemarkeerd en niet tijdig onderhouden. Door verhoogde zebrapaden, verkeersremmers en duidelijke signalisatie toe te voegen, kunnen steden voetgangers een veiligere doorgang bieden.

Een ander vaak over het hoofd gezien aspect is de verbinding tussen verschillende wijken. In veel gevallen liggen voorzieningen op loopafstand van elkaar, maar zorgen drukke wegen of ondermaatse infrastructuur ervoor dat mensen de auto nemen voor korte afstanden. Door kleine doorsteekjes te creëren, wandelroutes te optimaliseren en voetgangersbruggen te voorzien waar nodig, kan een stad ervoor zorgen dat verplaatsingen te voet niet alleen aangenamer, maar ook efficiënter worden.

Van klassikale animatie tot terreinverkenning om de uitdagingen van voetgangersmobiliteit te begrijpen.

©Tous à Pied

De eerste sneaker is al een grote eerste stap.

©Ville de Wavre

Inwoners werken samen aan een voetgangersnetwerk voor hun gemeente.

©Tous à Pied

Burgerparticipatie als sleutel tot succes
Naast infrastructuur is ook bewustwording en sensibilisering een essentieel onderdeel van een voetgangersbeleid. Het label stimuleert gemeenten om initiatieven te nemen die wandelen aanmoedigen, zoals informatiecampagnes, bewegwijzering, en zelfs sociale en educatieve programma’s die mensen overtuigen om vaker de auto te laten staan. Het organiseren van wandelonderzoeken, waarbij inwoners samen met stadsplanners door hun stad trekken en verbeterpunten in kaart brengen, kan bijvoorbeeld leiden tot concrete verbeteringen die echt afgestemd zijn op de noden van de bewoners. Een stad die investeert in voetgangersvriendelijkheid, investeert niet alleen in mobiliteit, maar in de algemene levenskwaliteit van haar inwoners.

Van label naar een nieuwe stedelijke cultuur
Een voetgangersvriendelijke gemeente is minder afhankelijk van auto’s, heeft minder verkeerslawaai en luchtvervuiling, en stimuleert sociale interactie tussen bewoners. Wanneer mensen elkaar te voet tegenkomen op straat, groeit er een sterkere gemeenschapsband. Lokale handelaars profiteren van levendigere winkelstraten en toeristische trekpleisters worden beter bereikbaar. Daarnaast zijn de voordelen voor de volksgezondheid aanzienlijk: wie regelmatig wandelt, heeft een lager risico op hart- en vaatziekten, overgewicht en stressgerelateerde aandoeningen.
Het Label Gemeente voor Voetgangers is dan ook meer dan een label. Het is een instrument om steden en dorpen te transformeren tot plekken waar wandelen de norm is in plaats van de uitzondering. Voetgangers niet zien als een kwetsbare groep die zich moet aanpassen aan het autoverkeer, draait de rollen om en herwaardeert de voetganger als de maatstaf voor een goed ingerichte stad.

Als we steden opnieuw op maat van de mens willen maken, moeten we beginnen bij de basis: een stad waar voetgangers de ruimte krijgen die ze verdienen. Door steden te bouwen die comfortabel, veilig en aantrekkelijk zijn om in te wandelen, creëren we niet alleen betere infrastructuur, maar ook betere levenskwaliteit. In die visie past het Label Gemeente voor Voetgangers als een essentieel hulpmiddel om steden en gemeenten naar een duurzamere, toegankelijkere en meer inclusieve toekomst te leiden.

Meer info

www.tousapied.be/nos-projets/label-commune-pietonne/

mobilite.wallonie.be/je-suis/une-administration/services-et-solutions/label-commune-pietonne.html