©Stad Brussel – Cel Stadsaanleg

Jan Schollaert, Laurent Picard en Deirdre Goossens, Stad Brussel

Met de herontwikkeling van de Anspachlaan creëerde de Stad Brussel een nieuwe dynamiek voor het stadscentrum. Niet alleen werd de openbare ruimte teruggegeven aan de Brusselaars, maar de stad zorgde er ook voor dat de verschillende centrale wijken met elkaar verbonden werden.

De omvorming van een door de auto gedomineerd stadscentrum in Brussel naar een aangenaam, leefbaar en vooral toegankelijk centrum was een werk van lange adem en is tot op vandaag een work in progress. Tussen 1960 en 2014 zijn er verschillende stappen ondernomen om tot het huidig resultaat te komen, de bijgevoegde tijdslijn geeft deze kort weer. In 2014 kondigde de stad officieel aan om de centrale lanen in de Vijfhoek van Brussel autovrij te maken, om op die manier de verschillende kleine voetgangerszones met elkaar te verbinden. De grootschalige ingrepen startten midden 2015. De stad organiseerde informatie- en consultatiesessies voor bewoners en handelaars, waarop enkele maanden van intense debatten volgden. Het project wekte zowel enthousiasme als felle tegenstand op.

Testfase van acht maanden

Om de uitvoering zo vlot mogelijk te laten verlopen, voerde de stad op 29 juni 2015 een testfase in voor het voetgangersproject. Door het afsluiten van de centrale lanen voor autoverkeer (met uitzondering van openbaar vervoer, leveringen en hulpdiensten), het omleiden van het verkeer in een lus rondom de zone en het voorzien van zomerse animatie veranderde de openbare ruimte in een aangename verblijfszone. Hierdoor konden de Brusselaars hun stadscentrum herontdekken.

Alhoewel de testfase van in het begin succesvol was, bleven een aantal groeperingen oppositie voeren. Die was niet alleen gericht op mobiliteitsaspecten, maar ook op de veiligheids- en netheidsproblemen, ook al waren die niet direct gelinkt aan de voetgangerszone.

Vernieuwing van de ondergrondse nutsleidingen en waterdichting premetro

In 2015 startten de werken van de nutsmaatschappijen en de werken voor de waterdichting en de renovaties van de metrostations. Deze voorbereidende werken duurden twee jaar en waren een delicate periode met veel klachten van handelaars en bewoners. De terroristische aanslagen en de lockdown vertroebelden de perceptie van het nieuwe stadscentrum. Het Beursplein veranderde in een plein waar Brusselaars samenkomen om te herdenken.

Om tegemoet te komen aan de verschillende mobiliteitskritieken, voerde de stad een aantal aanpassingen door aan het circulatieplan.

Belangrijke etappes van 1960 tot 2015 die geleid hebben tot het huidig resultaat.

©Stad Brussel – Cel Stadsaanleg

Start van de definitieve herinrichtingswerken

2017 luidde de start in van de eerste definitieve herinrichtingswerken van de voetgangerszone. Deze werken, die zich over meerdere jaren uitstrekten, toonden al na enkele maanden aan hoe de Anspachlaan er zou uitzien. Het overgrote deel van de Brusselaars stemt ondertussen in met het project, dankzij de eerste zichtbare resultaten.

De uitdaging bestond nu hoofdzakelijk in de organisatie, de coördinatie en fasering van de werken. De werfzones hield men zo beperkt mogelijk, zodat de stedelijke activiteit - seizoensterrassen, evenementen, algemene toegankelijkheid en aantrekkelijkheid - gegarandeerd wordt.

Er kwam specifieke communicatie met een uniek mailadres en een zeer snelle proactieve opvolging van lokale problemen en vragen.

In juni 2020 waren de belangrijkste herinrichtingswerken van de voetgangerszone voltooid. De Anspachlaan heeft nu een nieuw gezicht, met brede ruimtes voor voetgangers, fietsers en groene zones.

De private immobiliënsector kwam op dat moment volop in beweging. Verschillende renovatieprojecten, zoals het Beursgebouw, Multitower of The Dome, startten op.

Impact van de heraanleg

Mobiliteitsimpact

De voetgangerszone in het centrum van Brussel heeft een aanzienlijke impact gehad op de verplaatsingsgewoonten. Er is een belangrijke globale afname van het autoverkeer in het centrum. Niet alleen in het voetgangersgebied, maar ook in de ruime omgeving errond, stelt men een daling van het autoverkeer vast. Voetgangersaantallen en fietsbewegingen gaan de hoogte in. Voor het openbaar vervoer kan geen echte balans opgemaakt worden, omwille van de coronacrisis.

Economische impact

De economische impact van de voetgangerszone is zeer moeilijk te meten, omdat commerciële activiteiten gebaseerd zijn op een veelvoud van factoren. Naast mobiliteit hebben online shopping, commerciële centra en de algemene economische toestand een directe invloed op de dynamiek in het stadscentrum. Wel is er in en rond de voetgangerszone weinig commerciële leegstand waar te nemen.

De covid-crisis in 2020 had een paradoxale impact op de voetgangerszone. Enerzijds verminderden de lockdownmaatregelen en beperkingen op commerciële en culturele activiteiten de levendigheid van het stadscentrum aanzienlijk. Anderzijds versterkte de noodzaak van sociale afstand de belangstelling voor brede en open openbare ruimtes.

Sommige sectoren, onder andere horeca en gespecialiseerde detailhandel, profiteerden van de toename van voetgangersverkeer en de nieuwe aantrekkelijke openbare ruimte.

Andere - vooral autogerichte - activiteiten zijn verschoven naar meer perifere zones van de stad.

Milieu-impact

De voetgangerszone heeft heel positieve effecten op vlak van lucht- en geluidsvervuiling. Initieel vreesde men voor negatieve neveneffecten in de nabijheid van de voetgangerszone, maar de uitrol van een doorgedreven mobiliteitsplan voor de volledige Vijfhoek ving dit op.

De aanleg van groene ruimtes en het planten van bomen in volle grond droegen ook bij aan de verbetering van de kwaliteit van de stedelijke omgeving.

Sociale en culturele impact

De voetgangerszone heeft de rol van een ontmoetingsplaats en plaats voor animatie nog versterkt. De omgeving van de Beurs is van een kruispunt geëvolueerd naar een echt stedelijk plein. Talrijke culturele, artistieke en feestelijke evenementen vinden er plaats.

Perspectief van de uitvoeringsfase rondom het Beursplein met op de achtergrond de reeds uitgevoerde werken. Deze foto toont de complexiteit van de uitvoering en de wisselwerking tussen verschillende gebruikers (leveringen, werf, voetgangers, fietsers).

©Beliris

Perspectief van de net aangelegde voetgangerszone (Anspachlaan)

©Beliris

De Kolenmarkt vormt een voetgangersverbinding naar het Fontainasplein.

©Stad Brussel – Cel Stadsaanleg

Het project voor de aanleg van het stadspark Jonction kadert in een beleid om het stedelijk weefsel te herstellen. Het Kapellepark wordt omgevormd tot een gezellige stedelijke ruimte, waar de bevolking van de wijk zich snel kan thuis voelen. Het park wordt zo het centrum van het lokale stadsweefsel.

©Bureau Greisch – Stad Brussel

Uitdagingen en toekomstperspectieven

Het evenwicht tussen de verschillende gebruiksvormen van de openbare ruimte (vrije tijd, handel, wonen, toerisme) blijft een belangrijke uitdaging. Het gaat erom de functionele diversiteit van het stadscentrum te behouden en tegelijkertijd te voldoen aan de soms tegenstrijdige verwachtingen van de verschillende actoren.

Conflicten tussen voetgangers en fietsers - die beiden intensief gebruik maken van de voetgangerszone - moeten beter beheerd worden. Verschillende opties zijn momenteel in onderzoek, waaronder beperking van toegang voor fietsers tijdens de drukste momenten van de dag. Tegelijkertijd wordt parallel aan de voetgangerszone een noord-zuidverbinding ontwikkeld voor het fietsverkeer.

Nieuwe uitbreidingen

De recent gerealiseerde Adolphe Maxlaan verbindt de voetgangerszone met het Rogierplein en het noorden van de Vijfhoek. In de toekomst is het de bedoeling om ook in het zuiden deze verbinding te realiseren (Lemonnier- en Stalingradlaan). Daarnaast werkt de stad aan de herinrichting van andere belangrijke ontmoetingsplaatsen in het centrum, met in de eerste plaats de nieuwe Graanmarkt met daaraan gelinkt de Dansaertstraat.

Het is belangrijk om alle openbare ruimte in de Vijfhoek kwalitatief in te vullen. Het is niet alleen de voetgangerszone rond de Grote Markt en de Beurs die telt. Het doel is om een aangenaam stadscentrum te creëren, waar het voor bewoners en bezoekers aangenaam verblijven is.

Conclusie

De voetgangerszone in het centrum van Brussel is een emblematisch project van de transformatie van Europese steden in de 21e eeuw. Het illustreert de wil om de stedelijke ruimte te herdenken om deze leefbaarder, duurzamer en beter aangepast aan hedendaagse uitdagingen te maken. Dit project, dat zich over meer dan een decennium uitstrekte, heeft het gezicht en de werking van het hart van de Belgische hoofdstad ingrijpend veranderd. Het heeft gepassioneerde debatten en weerstand, maar ook veel enthousiasme en innovatie teweeggebracht. Vandaag is de Brusselse voetgangerszone een realiteit, die geïntegreerd is in het dagelijks leven van bewoners en bezoekers. Het blijft evolueren en zich aanpassen, hetgeen getuigt van de dynamische en complexe aard van grootschalige stedelijke projecten. Het succes en de uitdagingen die het heeft moeten overwinnen, maken het tot een interessante casestudy voor andere Europese steden die vergelijkbare transformaties overwegen. Het toont het belang aan van een globale aanpak, waarbij aspecten van mobiliteit, milieu, economie en sociaal leven worden geïntegreerd in de stedelijke planning.

De voetgangerszone in het centrum van Brussel is geen afgerond project, maar een continu proces van aanpassing en verbetering van de stedelijke ruimte. De evolutie ervan zal ongetwijfeld de nieuwe prioriteiten en uitdagingen weerspiegelen, waarmee de stad de komende decennia geconfronteerd wordt.

Meer informatie

https://www.brussel.be/projecten

https://www.beliris.be/nl/projecten/centrale-lanen.html

https://lepietonnier.be/nl

De voetgangerszone op een zonnige lentedag.

©Stad Brussel – Cel Stadsaanleg

De omgeving rond het nieuw administratief centrum van de Stad Brussel (Brucity) – dat grenst aan de voetgangerszone - werd eind 2024 aangepakt . De Zwarte Lievevrouwstraat is omgevormd naar een fietsstraat met brede voetpaden en groenstroken met hoogstambomen aangeplant in volle grond.

©Stad Brussel – Cel Stadsaanleg

In de zomer van 2021 werd de waterspiegel in de Ortsstraat afgewerkt, die weerspiegelt nog in de renovatie van het Beursgebouw. Deze plek is in de warme zomers een verkoelende plek voor jong en oud.

©Stad Brussel – Cel Stadsaanleg