#IEDEREEN VOETGANGER

Een voetgangersplan als eerste stap naar een bewandelbare gemeente

Naomé Carmeliet, Voetgangersbeweging vzw

In steden en gemeenten wereldwijd groeit het besef dat bewandelbare omgevingen een sleutelrol spelen in het verbeteren van de leefbaarheid. Een stad of gemeente waar voetgangers centraal staan, is aantrekkelijker, socialer, duurzamer, veiliger, gezonder en rechtvaardiger. De Voetgangersbarometer (2023) wees echter uit dat slechts 4 op de 10 Belgen het aangenaam vinden om in hun eigen gemeente te voet te gaan. Dit benadrukt de noodzaak om werk te maken van voetgangersvriendelijke infrastructuur en beleid. De Voetgangersbeweging moedigt gemeenten daarom aan om een voetgangersplan op te stellen. Dit plan vormt de basis voor een gestructureerde en doeltreffende aanpak.

"Met de Toolbox Voetgangersplan kunnen beleidsmakers sneller en efficiënt werk maken van een bewandelbare stad of gemeente"

Wat is walkability?
Walkability is een maatstaf voor hoe geschikt een omgeving is voor voetgangers. Het draait om de vraag: Is het hier gemakkelijk, veilig en aangenaam om te voet te gaan?
Deze aspecten zijn nodig om een stad of gemeente echt bewandelbaar te maken. Een goed aangelegd en toegankelijk voetgangersnetwerk zorgt ervoor dat je te voet kán gaan. Maar het gaat verder dan dat: je moet het ook wíllen. Daarvoor zijn er bestemmingen nodig op wandelafstand, moet de route verkeers- en sociaal veilig zijn, en speelt een aangename, interessante omgeving een belangrijke rol.

Een bewandelbare omgeving verhoogt de leefbaarheid en draagt bij tot het welzijn en geluk van de inwoners. Het straatbeeld is in balans, met een evenwichtige mix van voetgangers, fietsers, openbaar vervoer en gemotoriseerd verkeer. Steden en dorpen met een hoge walkability moedigen inwoners aan om vaker te voet te gaan. Werken, naar school gaan, winkelen en ontspannen kunnen er allemaal zonder auto. Dit vraagt om een langetermijnvisie en de juiste infrastructuur, zodat mensen liever kiezen voor wandelen, fietsen of het openbaar vervoer dan voor de wagen.

Meer bewegen begint bij de mens zelf, maar de inrichting van de leefomgeving speelt een cruciale rol. Een stad of gemeente die wandelen stimuleert met aantrekkelijke en veilige routes, duidelijke signalisatie en lokale beweegacties, verlaagt de drempel voor inwoners om in beweging te komen

Veilige en comfortabele voetpaden: een topprioriteit
Uit de Voetgangersbarometer blijkt dat de vraag naar betere voetpaden het grootst is: maar liefst 82% vindt het noodzakelijk dat de voetpaden in hun gemeente verbeterd worden. Daarnaast behoren obstakels op het voetpad tot de grootste ergernissen van voetgangers. Onlangs won het project Stapscore van Beweging.net, UHasselt en Verkeersplatform vzw de Vlaamse Verkeersveiligheidsprijs 2025. Deze terechte erkenning benadrukt hoe belangrijk dit thema is.

©Voetgangersbeweging

Wegwijzers met afstanden uitgedrukt in aantal stappen in Tremelo, om te laten zien dat korte afstanden tussen nuttige locaties ook extra stappen opleveren.

©Voetgangersbeweging

Grondmarkering om Vlamingen te stimuleren een gezonde keuze te maken en hen te voet door de gemeente te leiden.

Het belang van een voetgangersplan
Hoewel veel gemeenten initiatieven nemen voor voetgangers, ontbreekt het vaak aan een structurele en samenhangende aanpak. Daardoor wordt de voetganger soms vergeten in plannen en ontwerpen, is de infrastructuur versnipperd, zijn er geen gerichte budgetten voorhanden en wordt er te weinig gemeten en geëvalueerd. Een voetgangersplan is daarom essentieel. Wat houdt zo’n plan in?

Het bepaalt de gemeentelijke visie en doelstellingen op korte en lange termijn.
Het bundelt alle acties over de beleidsdomeinen heen.
Het biedt een houvast voor beleidsmakers en betrokken diensten op vlak van onder andere financiering, uitvoering en evaluatie.

Een voetgangersplan hoeft geen complex document te zijn. Het belangrijkste is een gerichte aanpak, waarin de huidige situatie wordt geanalyseerd, verbeterpunten worden geïdentificeerd en concrete acties worden vastgelegd. Dit kan gaan van kleine ingrepen, zoals het plaatsen van extra zitbanken, tot grotere projecten, zoals het vastleggen van een voetgangersnetwerk.

"Een bewandelbare omgeving verhoogt de leefbaarheid en draagt bij tot het welzijn en geluk van de inwoners"

©Voetgangersbeweging

De Toolbox Voetgangersplan: een handige gids voor gemeenten
Voor gemeenten die aan de slag willen met een voetgangersplan, heeft de Voetgangersbeweging een handige online Toolbox ontwikkeld, naar het voorbeeld van het Nederlandse Platform Ruimte voor Lopen. Deze gratis toegankelijke gids helpt gemeenten stap voor stap bij het opstellen van een plan en biedt praktische tips en voorbeelden.
De Toolbox Voetgangersplan geeft onder andere een aanzet voor de omschrijving van visie, doelgroepen, situatieschets en doelstellingen, en geeft tips over hoe je aan zo’n plan kan starten, welke bronnen je kan raadplegen en welke methodieken en organisaties kunnen helpen. Daarnaast biedt de toolbox een overzicht van mogelijke acties die je in een voetgangersplan kan opnemen. Deze acties worden opgedeeld in drie categorieën:

Fysieke maatregelen, zoals voetpaduitstulpingen ter hoogte van oversteekplaatsen voor een betere zichtbaarheid of het aanleggen van een voetgangerscirkel: een korte wandellus in het centrum, die voor iedereen toegankelijk is.
Stimulerende maatregelen, zoals het verspreiden van schoolroutekaarten, deelnemen aan campagnes als de Maand van de Voetganger of het communiceren over te voet gaan via de website van de gemeente of een stadsmagazine.
Ondersteunende maatregelen, zoals het verzamelen van voetgangersdata met een telbox, een screening van belangrijke voetgangersassen of flankerend beleid rond bijvoorbeeld fietsenstallingen in woonstraten, zodat fietsen niet op het voetpad gestald worden.

Met deze toolbox kunnen beleidsmakers sneller en efficiënt werk maken van een bewandelbare stad of gemeente.

De resultaten van de stappenclash tussen 171 Vlaamse steden en gemeenten in mei 2024.

Download de toolbox

Tijd voor een nationaal of gewestelijk masterplan?
Op nationaal en internationaal niveau groeit de aandacht voor voetgangersbeleid. Onder andere Noorwegen, Oostenrijk, Schotland, Portugal en Nederland hebben al een masterplan voor voetgangers. Bovendien werd in 2024 het Pan-European Masterplan for Walking gepubliceerd. De vraag rijst dan ook of België - of Vlaanderen – volgen. Een nationale of gewestelijke strategie kan steden en gemeenten ondersteunen en een duidelijke beleidsrichting uitstippelen voor een bewandelbare toekomst.

Het is duidelijk dat het verbeteren van de omstandigheden voor voetgangers een cruciale stap is naar een duurzamere en leefbare toekomst. Hoewel er al heel wat gebeurt, blijkt uit de Voetgangersbarometer dat er nog veel werk aan de winkel is. Om gestructureerd te werk te gaan, is er nood aan een voetgangersplan, waarin zowel infrastructuur als stimulerende en ondersteunende maatregelen aan bod komen. De Toolbox Voetgangersplan biedt een praktische en toegankelijke leidraad voor gemeenten om effectief aan de slag te gaan. Bovendien zou een nationale of gewestelijke strategie een waardevolle ondersteuning bieden voor een gemeenschappelijke, voetgangersvriendelijke toekomst voor België. Het is tijd om concrete stappen te zetten richting steden en gemeenten waar voetgangers niet alleen kunnen, maar ook willen wandelen.

De termen voetgangersbeleid, voetgangersplan en voetpadenplan worden soms door elkaar gebruikt. Wat is wat?

Voetgangersbeleid: Geheel van maatregelen en richtlijnen om de veiligheid, de toegankelijkheid en de beleving voor voetgangers te verbeteren.

Voetgangersplan: Strategisch document dat maatregelen en acties beschrijft om de doelstellingen voor voetgangers te behalen.

Voetpadenplan: Plan van aanpak om structureel werk te maken van kwaliteitsvolle voetpaden en onderhoud. Kan onderdeel van een voetgangersplan zijn.

Toolbox Voetgangersplan

Op 8 oktober lanceerde Voetgangersbeweging de Toolbox Voetgangersplan. Deze online handleiding is een waardevol hulpmiddel voor lokale besturen om het voetgangersbeleid in hun gemeente te verbeteren. De toolbox biedt handige tips, goede voorbeelden en beleidsinput om op een gestructureerde en effectieve manier met het thema voetgangers aan de slag te gaan.
Met de toenemende aandacht voor duurzame mobiliteit en leefbare steden is het noodzakelijk om te voet gaan mogelijk en aantrekkelijk te maken voor iedereen. De walkable city biedt tal van persoonlijke en maatschappelijke voordelen en helpt (inter)nationale doelstellingen te halen.

De Toolbox biedt een antwoord op de vragen: Waarom een voetgangersplan? Hoe begin je eraan? Wat staat erin? Je krijgt daarnaast ook een overzicht van praktijkvoorbeelden uit binnen- en buitenland. Met ideeën voor mogelijke acties en linken naar relevante tools en projecten wordt je zoveel mogelijk op weg gezet. De komende maanden en jaren groeit de Toolbox verder en wordt hij aangevuld met o.a. downloads, extra voorbeelden en een opleidingsaanbod.

2025-04-22 07:36:01