©Aglaée Degros

In 2023 lanceerde de Oostenrijkse regio Stiermarken een programma om de voetgangersinfrastructuur in dorpen en kleine steden te verbeteren. Het programma combineert strategische masterplannen met overlegtafels, waar verschillende actoren worden samengebracht om samen te werken aan de verbetering van de voetgangersmobiliteit.

De realiteit van mobiliteit op het platteland
Iedereen die ooit het einde van een schooldag in een dorp heeft meegemaakt, ziet meteen hoe ver de werkelijkheid afstaat van het idyllische beeld dat veel stedelingen hebben van het plattelandsleven. In plaats van een veilige, levendige omgeving met kinderen die naar huis wandelen of fietsen, is de realiteit een drukke parkeerplaats vol ouders of grootouders die met draaiende motor wachten op hun kinderen. Niet de voetgangers, maar de auto’s nemen de openbare ruimte in. Door de jaren heen zijn landelijke gebieden gefragmenteerd geraakt. Dorpscentra zijn uit elkaar gevallen en vervangen door een lappendeken van percelen, verbonden door wegen die vooral voor autoverkeer zijn ontworpen. Mobiliteit is op het platteland grotendeels afhankelijk van de auto, net zoals in peri-urbane gebieden. Kinderen worden met de auto naar school gebracht, mensen rijden naar de bakker, de sportclub of het werk. De auto is alomtegenwoordig en domineert het landschap.

Toch is autorijden geen vanzelfsprekendheid voor iedereen. Kinderen, jongeren, ouderen en mensen zonder rijbewijs zijn afhankelijk van anderen om zich te kunnen verplaatsen. De huidige mobiliteitspolitiek in landelijke gebieden is dus niet alleen milieuonvriendelijk, maar ook oneerlijk. De Amerikaanse mobiliteitssociologe Mimi Sheller pleit daarom voor een kinépolitiek, een mobiliteitsbeleid dat streeft naar meer sociale rechtvaardigheid. Ze stelt dat mobiliteit niet alleen een infrastructuurvraagstuk is, maar ook een kwestie van gelijkheid en toegang.

Om deze problemen aan te pakken, heeft de regio Stiermarken in 2024 15pilootprojecten gelanceerd onder de noemer Fussverkehrsstrategie: een strategisch voetgangersplan gericht op landelijke gebieden.

Een methodische aanpak: hoe worden voetgangersplannen ontwikkeld?
Deze plannen volgen een systematische aanpak waarin drie hoofdprincipes centraal staan:

1. Een grondige analyse van de bestaande situatie
   Elke deelnemende gemeente organiseert een wandeling met de burgemeester, de stedenbouwkundige dienst en bewoners. Tijdens deze observatiewandeling brengen de deelnemers knelpunten en mogelijkheden in kaart. Waar ontbreekt veilige infrastructuur? Welke routes worden door bewoners gebruikt, ook al zijn ze niet officieel als voetgangersroutes aangelegd?
   
   
2. Een cartografie van voetgangersbehoeften
   Naast officiële straten en paden schetsen de wandelaars informele routes, doorsteekjes en lokale shortcut-paden. Waar lopen mensen in de praktijk? Zijn er paden die al decennialang door bewoners worden gebruikt, maar nooit officieel zijn erkend?
   
   
3. De Fussgängertisch – een overlegmodel op maat van dorpen
   Dit model, geïnspireerd op de Oostenrijkse Stammtisch, brengt verschillende actoren samen rond een tafel, net zoals in een dorpscafé. Hier bespreken vertegenwoordigers van lokale en regionale overheden samen met mobiliteits- en stedenbouwkundigen welke obstakels er zijn en hoe ze die kunnen aanpakken.

Een belangrijke uitdaging is dat regionale wegen veel dorpen doorkruisen. Die wegen vallen onder een ander bestuursniveau dan de gemeente zelf. Dit betekent dat oplossingen voor voetgangersveiligheid gecoördineerd moeten worden tussen verschillende beleidsniveaus.

Het masterplan voor voetgangersmobiliteit van het stadje Judenburg (Stiermarken) is gebaseerd op de belangrijkste voorzieningen en bestemmingen: scholen, supermarkten, speeltuinen en groene zones.

©Artgineering

Belangrijkste knelpunten in landelijke voetgangersmobiliteit
Uit de 15 masterplannen kwamen verschillende terugkerende problemen naar voren:

1. De veiligheid van bushaltes
   Veel bushaltes bevinden zich aan drukke regionale wegen, ver weg van de dorpskern. Kinderen en ouderen moeten vaak een gevaarlijke weg oversteken, zonder voldoende bescherming. Dit vereist een nauwe samenwerking tussen lokale en regionale overheden om veilige oversteken en betere busverbindingen te garanderen.
   
   
2. Gebrekkige aansluiting van bejaardentehuizen op het voetgangersnetwerk
   Ouderen die nog mobiel zijn, worden vaak gedwongen om met de auto te reizen. Simpelweg omdat bejaardentehuizen niet op een voetgangersvriendelijke manier met de rest van het dorp verbonden zijn. Een eenvoudige oplossing, zoals een bankje om de 500 meter, kan al een enorm verschil maken voor de autonomie van ouderen.
   
   
3. Schoolroutes en veilige wandelpaden
   De directe omgeving van scholen moet veiliger worden ingericht, met bredere trottoirs, verkeersremmende maatregelen en aantrekkelijke, veilige wandelroutes. Paden kunnen speels worden ingericht met natuurlijke speelelementen, zodat kinderen worden aangemoedigd om lopend naar school te gaan. Pedibussen – georganiseerde loopgroepen – zijn ook een effectieve oplossing.
   
   
4. Conflicten tussen voetgangers en fietsers
   Hoewel de fiets de laatste jaren sterk aan populariteit heeft gewonnen, ontstaan er in sommige dorpen conflicten tussen fietsers en voetgangers. Waar mogelijk wordt aanbevolen om gescheiden infrastructuur te voorzien, bijvoorbeeld tussen scholen en sportterreinen of stations.
   
   
5. Dorpspleinen als parkeerplaatsen
   In veel dorpen is het centrale plein volledig ingenomen door parkeerplaatsen. Dit gaat ten koste van de sociale rol van de publieke ruimte. Door vergroening, bankjes en autoluwe zones te introduceren, kan het dorpsplein opnieuw een levendige ontmoetingsplek worden.

Een netwerk van voetgangerswegen in het stadje Feldbach (Stiermarken) is georganiseerd op basis van hun relatie met het stadshart of met het landschap.

©Artgineering

Van visie naar realiteit: de uitdaging van financiering
Deze masterplannen zijn waardevolle instrumenten om een voetgangersnetwerk voor dagelijks gebruik te creëren. Maar zonder structurele investeringen blijven ze dode letter. In 2024 voorzag de regio Stiermarken een budget voor de uitvoering van de plannen, maar door een politieke verschuiving is het onzeker of deze investeringen doorgaan. Dit illustreert een fundamenteel probleem: voetgangersmobiliteit wordt nog te vaak gezien als een optionele verbetering, terwijl het een essentiële schakel moet zijn in elk mobiliteitsbeleid.

Terug naar een leefbaar platteland
Als we willen dat het platteland meer is dan een verzameling huizen verbonden door asfaltwegen, moeten we investeren in actieve mobiliteit. Wandelen is betaalbaar, gezond, sociaal en duurzaam. Stel je een dorpsplein voor waar mensen samenkomen, een schoolplein waar ouders met elkaar praten terwijl ze wachten op hun kinderen, en een omgeving waarin samenleven en bewegen hand in hand gaan. Dit is geen nostalgische droom, maar een haalbare realiteit – als we bereid zijn om de voetganger een centrale plaats te geven in ons ruimtelijk beleid.

Meer informatie

www.verkehr.steiermark.at/cms/ziel/177412205/DE/
gam.tugraz.at/issues/gam-15/